Turyści przybywający do Krakowa zza granicy niemal zawsze są bardzo zainteresowani żydowskim dziedzictwem miasta. Wchodzący w jego skład zespół zabytków na krakowskim Kazimierzu ma charakter unikatowy na skalę europejską. Refleksja na temat trwającego wiele stuleci rozkwitu kultury żydowskiej przerwanego straszliwym dramatem holocaustu porusza serca mieszkańców Krakowa, przybyszy z innych miast Polski i tysięcy gości zza granicy. Jakie obiekty szczególnie warto zobaczyć w ramach „Kazimierz Krakow tour”? Prezentujemy plan zwiedzania najważniejszych miejsc związanych z kulturą i dziejami kazimierskiej społeczności żydowskiej.
Kazimierz żydowski – kilka słów o historii
U schyłku XV wieku król Jan Olbracht zadecydował o przesiedleniu ludności żydowskiej Krakowa do sąsiedniego miasta Kazimierz (założył je Kazimierz Wielki ponad stulecie wcześniej). Bezpośrednią przyczyną tej decyzji była seria zatargów między krakowskimi mieszczanami a żydowskimi kupcami zakończona brutalnym antyżydowskim tumultem. Żydzi otrzymali teren w okolicach dawnej wsi Bawół, kwartał żydowski otoczony został murem i wyodrębniony w ten sposób od chrześcijańskiej części miasta. Mur przetrwał włączenie Kazimierza w obręb granic administracyjnych Krakowa w II poł. XVIIII wieku i został wyburzony dopiero w kolejnym stuleciu. Wówczas osadnictwo żydowskie objęło cały Kazimierz.
II wojna światowa przyniosła zagładę większości żydowskich mieszkańców Krakowa i Kazimierza. Spośród nielicznych ocalałych niewielu zdecydowało się tu pozostać (zdecydowanie nie sprzyjała temu również późniejsza polityka władz PRL i wydarzenia marca 1968 roku). Życie żydowskie powróciło na Kazimierz w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Prężnie działa gmina żydowska i liczne instytucje kulturalne. Co roku organizowany jest Festiwal Kultury Żydowskiej gromadzący tłumy i wypełniający malownicze, kazimierskie uliczki dźwiękami muzyki klezmerskiej i rozmów we wszystkich językach świata.
Większość obiektów, o których będziemy opowiadać skoncentrowana jest w obszarze wyznaczonego jeszcze w XV wieku kwartału żydowskiego. Dziś jego sercem jest ulica Szeroka. To tu zazwyczaj rozpoczyna się zwiedzanie żydowskiego Kazimierza.
Kazimierz Krakow tour – synagogi
W każdym przewodniku przeczytacie Państwo, że na krakowskim Kazimierzu zachowało się aż 7 synagog. Każdej z nich warto poświęcić kilka słów (tak naprawdę każdej z nich warto poświęcić monografię!).
Najstarsza, czyli Synagoga Stara jest bardziej wiekowa niż sam kwartał żydowski. Wiele wskazuje na to, że powstała dla Żydów, którzy uciekli z Pragi po straszliwym pogromie 1389 roku. Wzniesiono ją w XV wieku jako jedną z 4 gotyckich synagog o dwóch nawach w Europie. Po XVI-wiecznym pożarze, który strawił budynek, architektura bożnicy doczekała się rysu renesansowego (już wcześniej dobudowano pomieszczenia modlitewne dla kobiet czyli tzw. babińce). W Synagodze Starej przez stulecia biło serce wspólnoty kazimierskich Żydów. W czasie wojny budowla została zdewastowana i ograbiona. Na szczęście w latach powojennych doczekała się restauracji. Dziś w tym pięknym budynku można zobaczyć wystawę poświęconą m. in. świętom żydowskim i towarzyszącym im obrzędom. Ekspozycja, nad którą pieczę sprawuje Muzeum Historyczne Miasta Krakowa jest punktem obowiązkowym w planie zwiedzania!
Przy Szerokiej znajdują się jeszcze dwie inne bożnice: XVII-wieczna Synagoga Wolfa Poppera (ten zamożny kupiec był jej fundatorem) oraz mała XVI-wieczna Synagoga Remuh. Ta ostatnia jest szczególnie warta uwagi. Po pierwsze, jest to jedna z dwóch wciąż czynnych bożnic na Kazimierzu, po drugie otacza ją jeden z najbardziej wiekowych kirkutów (cmentarzy żydowskich) w krajach europejskich. Na cmentarzu tym został pochowany rabbi Mojżesz Isserles (Remuh) – słynący z mądrości i pobożności znawca prawa. Jego grób był przez stulecia celem pielgrzymek z całego świata.
Synagoga Remuh nie jest jedyną renesansową bożnicą w Krakowie. Warto odwiedzić również drugą, czyli Synagogę Wysoką, między innymi ze względu na oryginalne rozwiązanie architektoniczne (sala modlitewna na piętrze) oraz wspaniałe renesansowe Aron ha-kodesz (specjalna „szafa” na zwoje Tory). W trakcie wycieczki ulicami Kazimierza zobaczyć można również 2 barokowe bożnice – okazałą Synagogę Izaaka (ufundowaną przez Izaaka Jakubowicza, zamożnego przewodniczącego gminy) oraz Synagogę Kupa wybudowaną z funduszy gminnych dla najuboższych (‘Kupa’ to właśnie skarb gminny). Zwiedzanie ostatniej synagogi wprowadza nas w problematykę istotną dla społeczności żydowskiej w XIX stuleciu – Synagoga Postępowa Tempel powstała bowiem na potrzeby liturgii reformowanego odłamu judaizmu. Jego wyznawcami byli przede wszystkim zwolennicy asymilacji.
Jak widać zespół zabytków żydowskich na Kazimierzu jest naprawdę rozległy. Zwłaszcza jeśli dodamy do naszego planu zwiedzania także dawny budynek Wielkiej Mykwy (łaźni służącej do rytualnych oczyszczeń), w którym dziś funkcjonuje wprawdzie hotel i restauracja, ale schody prowadzące do basenu i jego relikty są dostępne dla zwiedzających.
Zwiedzanie Kazimierza – gdzie jeszcze warto zajrzeć?
Niezwykły klimat żydowskiego kwartału podkreślają rekonstrukcje szyldów żydowskich sklepów i warsztatów a także liczne restauracje oferujące kuchnię żydowską. Wiele wycieczek zatrzymuje się też przed kamienicą na ul. Szerokiej, w której przyszła na świat i mieszkała w dzieciństwie i wczesnej młodości Helena Rubinstein, przyszła założycielka jednej z wiodących marek kosmetycznych na świecie.
Warte polecenia jest również zwiedzanie Żydowskiego Muzeum Galicja, w którym prezentowana jest m. in. wspaniała kolekcja zdjęć pochodzącego z Wielkiej Brytanii Chrisa Shwarza, który utrwalił na swoich fotografiach ślady życia żydowskiego w galicyjskich miasteczkach. Spacerując po Kazimierzu, warto się również czujnie rozglądać, w wielu zaniedbanych niegdyś zakątkach rozkwitają murale będące wyrazem artystycznej refleksji nad przeszłością tego miejsca.
Kazimierz należy do miejsc, które zdecydowanie warto zwiedzić z przewodnikiem. Spacer można połączyć ze zwiedzaniem miejsc pamięci związanych z losem Żydów w czasie II wojny światowej (historię wojenną krakowskich Żydów spopularyzował na świecie film Stevena Spielberga Lista Schindlera, do którego zdjęcia powstały m. in. na krakowskim Kazimierzu), jeśli oczekujecie Państwo gości z zagranicy i szukacie doskonałej oferty spod hasła „Krakow tour” lub sami myślicie o wycieczce z przewodnikiem śladami dziedzictwa żydowskiego, zajrzyjcie koniecznie na: http://guide-krakow.com/.
